Είναι Δευτέρα πρωί. «Ώρα για σχολείο», φωνάζετε όσο πιο χαρωπά μπορείτε. Αντί όμως το παιδί σας να σηκωθεί μαχμουρλίδικα και να αρχίσει να ετοιμάζεται, το βλέπετε να κουκουλώνεται ακόμα περισσότερο και να βογκάει. Πονάει το κεφάλι του, η κοιλιά του, νιώθει ζαλάδα, τάση για εμετό ή...
... κάτι παρόμοιο.
Είναι άρρωστο ή προσποιείται για να γλιτώσει το σχολείο; Η πρώτη σας αντίδραση φυσικά είναι να ανησυχήσετε (ή να τρομάξετε, ανάλογα με την… ηθοποιία).
Κοιτάτε τα συμπτώματα και συμβουλεύεστε τον παιδίατρο. Τι γίνεται όμως όταν ο γιατρός σάς διαβεβαιώνει ότι το παιδί είναι υγιέστατο, αλλά τα συμπτώματα επιμένουν; Κι όχι μόνο αυτό, αλλά ως δια μαγείας εξαφανίζονται μόλις το παιδί μείνει στο σπίτι. Όχι, το παιδί σας δεν υποφέρει από κάποια σοβαρή σωματική ασθένεια, αλλά πάσχει από σχολική φοβία, την πιο γνωστή και πονηρή αιτία απουσιών, αφού παρουσιάζει συμπτώματα που δύσκολα επαληθεύονται.
Άρνηση για σχολείο
Πρώτα απ’ όλα, ας ξεκαθαρίσουμε κάτι. Η σχολική φοβία δεν έχει να κάνει ούτε με τη φυσιολογικότατη άρνηση που μπορεί να παρουσιάσουν τα παιδιά τις πρώτες μέρες της σχολικής χρονιάς ούτε με την ακόμα πιο φυσιολογική επιθυμία για μια μέρα κοπάνας. «Με τον όρο σχολική φοβία εννοούμε τον έντονο και συχνά αδικαιολόγητο φόβο που εκφράζεται με τη δυσκολία και την επίμονη άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο», λέει η Κατερίνα Στρουμπούλη, ψυχολόγος με ειδίκευση στην αποκατάσταση μαθησιακών δυσκολιών και τη συμβουλευτική γονέων. «Διαφέρει από το άγχος του αποχωρισμού, το οποίο εμφανίζεται από τον έβδομο μήνα έως το δεύτερο περίπου έτος της ζωής του παιδιού και σχετίζεται με την ανησυχία ότι θα χάσει την προστασία και την ασφάλεια που του παρέχουν τα πολύ οικεία σε αυτό πρόσωπα και κυρίως η μητέρα. Η σχολική φοβία δεν πρέπει να συγχέεται με τη συνειδητή άρνηση του παιδιού για το σχολείο». Είναι κάτι βαθύτερο, η εκδήλωση ενός σοβαρού προβλήματος, μιας διαταραχής με επίμονη ανησυχία του παιδιού να εγκαταλείψει το σπίτι του. Σύμφωνα με έρευνες, μάλιστα, εμφανίζεται συχνότερα σε παιδιά δημοτικού και σε μεγαλύτερο ποσοστό στακορίτσια απ’ ό,τι στα αγόρια.
Η εικόνα του παιδιού
Τα συμπτώματα της σχολικής φοβίας εμφανίζονται συνήθως το πρωί, την ώρα που το παιδί πρέπει να πάει σχολείο, κι επιδεινώνονται τη στιγμή της αναχώρησης ή την ώρα που φτάνει στη σχολική αυλή. Σε αντίθεση με τις κρίσεις της… καθημερινότητας, ελάχιστα συμπτώματα εμφανίζονται τα Σαββατοκύριακα ή στις διακοπές , ενώ εμφανίζονται συχνότερα την Κυριακή το βράδυ και τη Δευτέρα το πρωί.
Το σχολειοφοβικό παιδί βασανίζεται από την ιδέα ότι πρέπει να απομακρυνθεί από το σπίτι του. Για να δικαιολογήσει την απροθυμία του αυτή επικαλείται διάφορες δικαιολογίες, αρκετά λογικοφανείς, που δεν πρέπει όμως να πείσουν τους γονείς. Ένα παιδί που υποφέρει από σχολική φοβία είναι συνήθως ντροπαλό, ιδιαίτερα ευαίσθητο και συνεσταλμένο, με δυσκολία προσαρμογής και αποδοχής μεταβατικών καταστάσεων και αλλαγών. Ωστόσο, αυτό δεν είναι πάντα ο κανόνας. Ακόμα και εξωστρεφή και ανεξάρτητα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν σχολική φοβία, όπως και εκείνα που είναι γενικά αγχώδη.
Ποιες είναι οι αιτίες;
«Οι αιτίες που προκαλούν σχολική φοβία είναι αρκετές», τονίζει η κ. Στρουμπούλη. «Τα περισσότερα παιδιά που αρνούνται να πάνε σχολείο κατακλύζονται από έντονο άγχος σχετικά με το πώς θα προσαρμοστούν σ’ ένα χώρο έξω από το σπίτι τους. Πώς θα τους αντιμετωπίσουν οι συμμαθητές τους; Ο δάσκαλος θα είναι αυστηρός μαζί τους; Θα τα καταφέρουν με τα μαθήματα; Μια άλλη πολύ σημαντική αιτία είναι το μόνιμο άγχος του αποχωρισμού. Η προσκόλληση κυρίως στο πρόσωπο της μητέρας και η δημιουργία ισχυρού συναισθηματικού δεσμού μαζί της έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση έντονου άγχους όταν το παιδί καλείται να απομακρυνθεί απ’ την προστατευτική αγκαλιά της και να εμπλακεί σε νέες δραστηριότητες έξω από την οικογένεια. Άλλες αιτίες είναι επίσης η δυσλειτουργική δομή της οικογένειας και η έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ των μελών της, η υπερπροστατευτικότητα της μητέρας και η ταυτόχρονη παθητικότητα του πατέρα, καθώς και η σύνδεση, από την πλευρά του παιδιού, του σχολείου με κάποια δυσάρεστη εμπειρία που ενεργοποίησε το φόβο του». Τι θα κάνετε όταν αντιληφθείτε ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα; Μην πανικοβληθείτε. Μην αντιδράσετε δηλαδή σπασμωδικά, με φωνές, μαλώματα ή τιμωρίες. Το μόνο που θα καταφέρετε είναι να επιδεινώσετε το πρόβλημα. Η καλύτερη λύση είναι να απευθυνθείτε άμεσα σε ειδικό. Είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για να σας ενημερώσει αρχικά για το πρόβλημα που αντιμετωπίζετε, να αναλύσει τα συμπτώματα και να εντοπίσει την πηγή του, ώστε να βοηθήσει στην επίλυσή του. Μην ξεχνάτε ότι το παιδί πρέπει να συνεχίσει το σχολείο. Η δική σας στάση είναι αυτή που θα παίξει κύριο ρόλο ώστε η παρέμβαση να είναι γρήγορη και αποτελεσματική.
Πώς αντιμετωπίζεται;
«Η σχολική φοβία αποτελεί ένα σύνδρομο πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό», λέει η κ. Στρουμπούλη. «Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και απαιτείται ανάλυση των παραγόντων που σχετίζονται με τη φοβία και την έχουν προκαλέσει. Η αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς (ψυχολόγο, παιδοψυχίατρο, κοινωνική λειτουργό) και η συνεργασία με το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον κρίνεται απαραίτητη. Τόσο οι γονείς όσο και οι δάσκαλοι πρέπει να παρατηρήσουν προσεκτικά το παιδί και να καταγράψουν τη συμπεριφορά του και τα αίτια που την προκαλούν. Στη συνέχεια, ο ειδικός θα εστιάσει την προσοχή του στη μείωση του άγχους και των φοβικών συμπτωμάτων που το βασανίζουν, θα το ενισχύσει θετικά και θα προετοιμάσει τη σταδιακή επάνοδό του στο σχολείο. Χρειάζεται κατανόηση, υπομονή και επιμονή απ’ όλους όσοι συναναστρέφονται με το παιδί, ώστε η προσπάθεια να έχει αποτέλεσμα και η προσαρμογή του στο σχολείο να γίνει ομαλά». Κανόνες για να προλάβετε το πρόβλημα πριν εμφανιστεί δεν υπάρχουν. Δείξτε ενδιαφέρον στην όποια ανησυχία του παιδιού και προσπαθήστε να του παρουσιάσετε το σχολείο με τα φωτεινότερα χρώματα. Άλλωστε, θα περάσει πολλά χρόνια εκεί.
Τα συμπτώματα της σχολικής φοβίας
Η σχολική φοβία εκδηλώνεται με:
- συστηματική άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο,
- απροσδιόριστα παράπονα του παιδιού σχετικά με το σχολείο, τους συμμαθητές και το δάσκαλό του,
- νευρικότητα, ευερεθιστότητα και έντονο θυμό ή κλάμα την ώρα που ετοιμάζεται για το σχολείο,
- ψυχοσωματικές διαταραχές όπως πονοκέφαλοι, εμετός, κοιλιακοί πόνοι κ.ά.,
- δυσκολία του παιδιού να αποκοιμηθεί το βράδυ ή διαταραγμένος ύπνος κατά τη διάρκεια της νύχτας,
- δυσκολίες στο φαγητό.
