Ο κορυφαίος σινολόγος εξηγεί στο «Βήμα» γιατί η νέα ηγεσία του κινεζικού ΚΚ δεν θα τολμήσει ανατροπές στην αυτοκρατορία των «κόκκινων καπιταλιστών»
Ενας σινολόγος δεν μπορεί να μείνει για πολύ μακριά από την Κίνα, ακόμη κι αν το θέλει: τη στιγμή της πρώτης μας επικοινωνίας ο Τζόναθαν Φένμπι ήταν έτοιμος να αναχωρήσει για ένα μήνα στην Ασία. Διακεκριμένος δημοσιογράφος, συγγραφέας και ....μελετητής της κινεζικής ιστορίας, αρθρογραφεί σήμερα για τον «Guardian» και διατηρεί ένα εξαιρετικά ενημερωμένο blog για τις εξελίξεις στην Κίνα στον δικτυακό τόπο Trusted Sources. Από τη Σιγκαπούρη όπου βρισκόταν καθ’ οδόν προς το Πεκίνο μας μίλησε για την αλλαγή ηγεσίας, την κοινωνική κατάσταση της χώρας και τα (στενά) περιθώρια αλλαγών.
Το κύριο χαρακτηριστικό της κινεζικής πολιτικής είναι η απουσία εκπλήξεων: η αποχώρηση του επί δεκαετία προέδρου Χου Τζιντάο και η αντικατάστασή του από τονΣι Τζινπίνγκ ελάχιστα θα μεταβάλει τις διαμορφωμένες δομές, σύμφωνα με τον Φένμπι. «Στο κινεζικό μονοκομματικό σύστημα η αλλαγή των ηγετών δεν συνεπάγεται αλλαγή πολιτικής - η οικονομική πορεία έχει καθοριστεί από το Πενταετές Πλάνο που φτάνει ως το 2015. Οι δομικές μεταρρυθμίσεις που χρειάζεται η Κίνα στους τομείς της έγγειας ιδιοκτησίας, της αγοράς εργασίας, των κεφαλαιαγορών, των τιμών της ενέργειας και του νερού θα έβλαπταν την ανάπτυξη και θα προκαλούσαν αύξηση του πληθωρισμού βραχυπρόθεσμα, επομένως αρχικά θα αντιμετωπιστούν σταδιακά και αποκλειστικά σε τοπικό πλαίσιο. Πολιτικές μεταρρυθμίσεις δεν συζητούνται καν. Το ενδιαφέρον εδώ είναι αν θα εισαχθούν νομικές μεταρρυθμίσεις ώστε να αποδεσμεύσουν περισσότερο το δικαιικό σύστημα από τις πολιτικές δομές».
Ο Φένμπι περιγράφει το σημερινό κρατικό και κοινωνικό μόρφωμα της Κίνας με τον όρο «γραφειοκρατικός καπιταλισμός». Πόσο ανθεκτικό φαντάζει ένα τέτοιο υβρίδιο; «Εδώ βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητες περιοχές. Η μεγαλύτερη απειλή προέρχεται από την εξέλιξη της κοινωνίας, όχι την πολιτική ή την οικονομία. Το καθεστώς θα πρέπει να εξελιχθεί εντός της επόμενης δεκαετίας, διαφορετικά θα βρεθεί αντιμέτωπο με μείζονες, όλο και πιο επικίνδυνες, διαιρέσεις τις οποίες γεννά το σημερινό μοντέλο. Πέρα από τον διαχωρισμό σε αγροτικές και αστικές περιοχές, ή την πολιτική διάκριση μεταξύ μελών και μη μελών του κόμματος, υπάρχουν οι κοινωνικές ανισότητες μεταξύ μιας αλματωδώς αναπτυσσόμενης Νότιας Κίνας και των φτωχότερων βόρειων επαρχιών που στις τελευταίες συνοδεύονται από εθνοτικές αντιθέσεις».
Υπάρχει λοιπόν περιθώριο δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων χωρίς κεντρόφυγες τάσεις; «Το πιθανότερο είναι ότι δεν πρόκειται να δούμε μια πολυκομματική δημοκρατία δυτικού τύπου, αλλά περισσότερη εσωκομματική δημοκρατία, με το κόμμα να γίνεται αρένα ανταγωνισμών διαφόρων ομάδων και πολιτικών».
Οσο για το αν ακόμη και αυτή θα είναι αρκετή για να διατηρήσει την επικυριαρχία του κόμματος, ο Φένμπι παρουσιάζεται σκεπτικός, καθώς σε μια οικονομία όπως η κινεζική, συνηθισμένη σε ρυθμούς ανάπτυξης του 10% επί δύο σχεδόν δεκαετίες, η διαφαινόμενη μείωσή τους ισοδυναμεί με ύφεση.
«Παρά το ότι δικαιούται κανείς να επικρίνει την Κίνα σε πολλά ζητήματα, παραμένει το γεγονός ότι το καθεστώς έβγαλε πλήθος ανθρώπων από τη φτώχεια σε μικρότερο χρονικό διάστημα από οποιοδήποτε άλλο στην ιστορία της» παραδέχεται ο Φένμπι. Σύμφωνα με υπολογισμούς της Παγκόσμιας Τράπεζας το ποσοστό της φτώχειας στην Κίνα έπεσε από το 85% του 1981 στο 16% του 2008 (αν και το όριο της φτώχειας τοποθετείται εξαιρετικά χαμηλά, στα 1,25 δολάρια την ημέρα).
Εδώ και τουλάχιστον μια δεκαπενταετία, από την εποχή του θανάτου του Ντενγκ, οι δυτικοί αναλυτές ανέμεναν την κλιμάκωση κοινωνικών πιέσεων για φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος - οι οποίες δεν εμφανίστηκαν ποτέ. Γιατί τελικά οι κερδισμένοι της ανάπτυξης, τα νέα μεσαία και ανώτερα στρώματα, δεν αμφισβήτησαν τη μονοκρατορία του κόμματος;
Κατά τον Φένμπι, το σύστημα πέτυχε να τους προσεταιριστεί: «Οι ευνοημένοι της ανάπτυξης βρέθηκαν στο επίκεντρο της φροντίδας του καθεστώτος και δεν τους εξυπηρετεί η επέκταση της πολιτικής ισχύος στα φτωχότερα στρώματα. Το ερώτημα είναι κατά πόσο το σύστημα μπορεί να συνεχίσει να τους ικανοποιεί. Από τη στιγμή όμως που δεν υπάρχει παράδοση πολιτικής με συναγωνισμό κομμάτων, η μεσαία τάξη δεν διαθέτει σημείο αναφοράς ώστε να κάνει κάτι άλλο από το να συμπλέει με το σύστημα».
Ποιός είναι
Ο βρετανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Τζόναθαν Φένμπι είναι πρώην διευθυντικό στέλεχος του περιoδικού «Economist», της εφημερίδας «Observer» και της αγγλόφωνης εφημερίδας του Χονγκ Κονγκ «South China Morning Post». Είναι συγγραφέας έξι βιβλίων για την Κίνα, με πιο γνωστά το «The Penguin History of Modern China» (2009), το ευπώλητο «Modern China: The Fall and Rise of a Great Power, 1850 to the Present» (2008) και το άρτι εκδοθέν «Tiger Head, Snake Tails: China Today» (2012).
Τι πιστεύει
Θαυμαστής του Ντενγκ
Ο σημαντικότερος κινέζος ηγέτης ήταν ο Ντενγκ Χσιαοπίνγκ. Ο Μάο Τσε Τουνγκ εγκαθίδρυσε τη Λαϊκή Δημοκρατία και έγινε πρόξενος καταστροφών για τον λαό, ο Ντενγκ όμως διέβλεψε ότι η οικονομική ανάπτυξη ήταν ο δρόμος για την ανάκτηση του μεγαλείου της χώρας και τη νέα νομιμοποίηση του ΚΚ.
Γραφειοκρατικός καπιταλισμός
Ο Φένμπι περιγράφει το σημερινό κρατικό και κοινωνικό μόρφωμα της Κίνας με τον όρο «γραφειοκρατικός καπιταλισμός». Θεωρεί ότι το ΚΚ Κίνας δεν θα γίνει πολυκομματική δημοκρατία δυτικού τύπου. Μάλλον θα επιτρέψει περισσότερη εσωκομματική δημοκρατία και θα γίνει αρένα ανταγωνισμών διαφόρων ομάδων και πολιτικών.
Η «συστημική» μεσαία τάξη
Εφόσον δεν υπάρχει παράδοση πολυκομματισμού, η μεσαία τάξη συμπλέει με το σύστημα. Οι δυνητικοί φορείς του «νέου» προτίμησαν να γίνουν συνοδοιπόροι εκ του ασφαλούς με το «παλιό».
Πλάνα ναι, μεταρρυθμίσεις όχι
Η οικονομική πορεία έχει καθοριστεί από το Πενταετές Πλάνο που φθάνει ως το 2015. Οι απαραίτητες δομικές μεταρρυθμίσεις (στην έγγειο ιδιοκτησία, στην αγορά εργασίας, στις κεφαλαιαγορές, στα τιμολόγια της ενέργειας και του νερού) θα έβλαπταν την ανάπτυξη και θα προκαλούσαν βραχυπρόθεσμα αύξηση του πληθωρισμού. Επομένως, θα αντιμετωπιστούν σταδιακά και αποκλειστικά σε τοπικό πλαίσιο.
Ανάπτυξη όπως… ύφεση
Σε μια οικονομία συνηθισμένη σε ρυθμούς ανάπτυξης του 10% επί σχεδόν δύο δεκαετίες, η διαφαινόμενη μείωσή τους ισοδυναμεί με ύφεση. Μια επιβράδυνση της ανάπτυξης στο 7%-8% είναι κάτι που το καθεστώς θα πρέπει να χειριστεί προσεκτικά, αν θέλει να κρατήσει τη μεσαία τάξη ευχαριστημένη.
Λάθος η καταστολή
Μακροπρόθεσμα είναι πολύ πιθανόν να αυξηθούν οι κοινωνικές πιέσεις και εξεγέρσεις, μεγεθυνόμενες από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η νέα ηγεσία του Σι Τζινπίνγκ καλά θα κάνει να χαλαρώσει τον έλεγχο υπολογίζοντας περισσότερο το λαϊκό αίσθημα. Το χειρότερο θα ήταν να εντείνει την καταστολή.
