Ηταν το 1999 όταν δύο βουλευτές του Σαν Μαρίνο πέτυχαν την καταδίκη της χώρας τους επειδή δεν τους επέτρεψε ...να απαλείψουν τις θρησκευτικές αναφορές από την ορκωμοσία τους Αν και η φράση «είθε να με βοηθήσει ο Θεός» δεν περιλαμβάνεται στον όρκο που περιγράφει το Σύνταγμα των ΗΠΑ για τον πρόεδρο, αυτή προστίθεται «εθιμοτυπικά», όπως έγινε και από τον Μπ. Ομπάμα
Ο Κριστόφορο Μπουσκαρίνι και ο Εμίλιο ντε λα Μπάλντα δεν θέλησαν να ορκιστούν «στα ιερά Ευαγγέλια», προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και δικαιώθηκαν για παραβίαση της ελευθερίας της συνείδησης. Χρειάστηκε να περάσουν 15 χρόνια από τότε για να δούμε στην Ελλάδα την πρώτη πολιτική ορκωμοσία πρωθυπουργού και υπουργών χωρίς την παρουσία κληρικών, αν και η δυνατότητα πολιτικής διαβεβαίωσης για τους κυβερνητικούς αξιωματούχους υπάρχει στη νομοθεσία της χώρας μας 29 ολόκληρα χρόνια, από το 1985.
Οσο για τον όρκο του Προέδρου της Δημοκρατίας, αυτός αναφέρεται στο Σύνταγμα και παραπέμπει στην Αγία Τριάδα, όπως και ο όρκος των βουλευτών, με πρόβλεψη για αλλόθρησκους ή ετερόδοξους, όχι όμως για άθρησκους ή άθεους. Σύμφωνα με συνταγματολόγους, η παρουσία εκπροσώπων της Εκκλησίας στην εναρκτήρια συνεδρίαση της Βουλής δεν προβλέπεται από τον Κανονισμό. Η χώρα μας, άλλωστε, έχει καταδικαστεί τέσσερις φορές από το ΕΔΑΔ για ζητήματα που σχετίζονται με τον πολιτικό/θρησκευτικό όρκο σε δικαστήρια κ.α.
Στον ευρωπαϊκό χώρο, όπου το στοιχείο της θρησκείας υπήρξε έντονο και κυρίαρχο, ο γενικός κανόνας προβλέπει πολιτικούς όρκους, χωρίς να λείπουν οι εξαιρέσεις και η δυνατότητα για θρησκευτικές αναφορές, κυρίως με τη φράση «so help me God» («είθε να με βοηθήσει ο Θεός»). Εξαιρετικά σπάνια, ωστόσο, σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η παρουσία και σύμπραξη ιερέων στη διαδικασία, κάτι που στην Ελλάδα θεωρείται σχεδόν αυτονόητο από την εποχή της Βαυαροκρατίας, όπως εξήγησαν πρόσφατα ιεράρχες τασσόμενοι υπέρ της κατάργησης του όρκου, που απαγορεύεται άλλωστε από το Ευαγγέλιο.
Σύμφωνα με μελέτη της καθηγήτριας Συνταγματικού Δικαίου Πηνελόπης Φουντεδάκη, ο ισχυρότερος τυπικά δεσμός Κράτους - Εκκλησίας στην Ευρώπη παρατηρείται στην Αγγλία, όπου ο βασιλιάς είναι και η κεφαλή της Αγγλικανικής Εκκλησίας. Η στέψη είναι θρησκευτική τελετή με τον Αρχιεπίσκοπο του Canterbury να δίνει το στέμμα. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι και βουλευτές μπορούν να δώσουν όρκο με γενική αναφορά στον Θεό (σε Βίβλο, Κοράνι, Π. Διαθήκη κ.λπ.) ή πολιτική διαβεβαίωση (ισχύει από το 1888), όπως έκανε και ο νυν αν. πρωθυπουργός της Βρετανίας Νίκολας Κλεγκ. Αναφορά στον «παντοδύναμο Θεό» περιλαμβάνει ο όρκος του προέδρου της Ιρλανδίας, ενός έντονα θρησκευτικού κράτους με αναφορές στο προοίμιο του Συντάγματος στην Αγία Τριάδα. Οι θεολογικές αναφορές των όρκων καταδικάστηκαν το 1993 από τον ΟΗΕ, με αποτέλεσμα η Επιτροπή Συνταγματικής Αναθεώρησης του 1996 να προτείνει την εναλλακτική της πολιτικής διαβεβαίωσης. Στην Πολωνία, μια βαθιά θρησκευόμενη καθολική χώρα, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί έχουν τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξουν αν θα προσθέσουν στον όρκο τους τη φράση «είθε να με βοηθήσει ο Θεός». Οπως και οι Ιρλανδοί, ορκίζονται ενώπιον των βουλευτών τους.
Στη Γερμανία, ο όρκος που προβλέπεται από το γερμανικό σύνταγμα για τον πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον καγκελάριο έχει στο τέλος τη φράση «είθε να με βοηθήσει ο Θεός» η οποία μπορεί να απαλειφθεί
Στη Γερμανία, ο όρκος που προβλέπεται από το γερμανικό σύνταγμα για τον πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον καγκελάριο έχει στο τέλος τη φράση «είθε να με βοηθήσει ο Θεός» η οποία μπορεί να απαλειφθεί
Το Βερολίνο
Στη Γερμανία, ο όρκος που προβλέπεται από το γερμανικό σύνταγμα για τον πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον καγκελάριο έχει στο τέλος τη φράση «είθε να με βοηθήσει ο Θεός» η οποία μπορεί να απαλειφθεί. Ο πρώτος και ο μοναδικός μέχρι στιγμής που το έκανε ήταν ο Γκέρχαρντ Σρέντερ το 1998. Μετά τη νίκη της Ανγκελα Μέρκελ η θρησκευτική αναφορά... παλινορθώθηκε. Στη Δανία ο βασιλιάς είναι μέλος της επίσημης Εκκλησίας, ο όρκος του όμως δίδεται ενώπιον του Συμβουλίου του Κράτους και δεν έχει θρησκευτικό χαρακτήρα. Ακόμη και στην Ιταλία, ο όρκος του προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας ενώπιον των νομοθετικών σωμάτων δεν εμπεριέχει θρησκευτικές αναφορές. Το ίδιο ισχύει και για τον όρκο του Ιταλού πρωθυπουργού και της κυβέρνησης ενώπιον του πρόεδρου της Δημοκρατίας.
Πολιτικός όρκος με... τη βοήθεια του θεού
Καμία θρησκευτική αναφορά δεν εμπεριέχεται στον όρκο που δίδεται από τον Ισπανό βασιλέα και τον διάδοχο (ο πρωθυπουργός ορκίζεται στο παλάτι ακουμπώντας το χέρι του στο Σύνταγμα, ενώ δίπλα υπάρχει μια ανοιχτή Βίβλος), αλλά και ο πρόεδρος της Πορτογαλίας ορκίζεται στην τιμή του.
Το βελγικό σύνταγμα προβλέπει τον όρκο του βασιλέα ενώπιον των νομοθετικών σωμάτων χωρίς θρησκευτικές αναφορές.
Στη Γαλλία, την κοιτίδα του λαϊκού-κοσμικού κράτους της Ευρώπης, δεν υπάρχει η έννοια του όρκου για τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο, στην Αυστρία δίνονται πολιτικές διαβεβαιώσεις με προαιρετικές τις θρησκευτικές αναφορές.
Πολιτικός όρκος με... τη βοήθεια του θεού
Επιλογή ανάμεσα σε όρκο με θρησκευτικές αναφορές (κυρίως με τη φράση «είθε να με βοηθήσει ο θεός») και πολιτική διαβεβαίωση υπάρχει σε Φινλανδία, Ολλανδία (ακόμη και για τον βασιλιά), Λιθουανία, Μάλτα, Ρουμανία, Κροατία κ.α. Χωρίς καμία θρησκευτική αναφορά είναι οι όρκοι σε Τσεχία, Μολδαβία, Ρωσία (ο πρόεδρος ορκίζεται ενώπιον κοινοβουλευτικών, κυβερνητικών και δικαστικών αξιωματούχων), Βουλγαρία, Σλοβακία, Σλοβενία, Λετονία, Εσθονία κ.α.
Τι περιλαμβάνει η διαδικασία στις ΗΠΑ
Αν και η φράση «είθε να με βοηθήσει ο Θεός» δεν περιλαμβάνεται στον όρκο που περιγράφει το Σύνταγμα των ΗΠΑ για τον πρόεδρο, αυτή προστίθεται «εθιμοτυπικά». Η διαμάχη για το αν η θρησκευτική αναφορά ?που χρησιμοποίησε και ο Μπαράκ Ομπάμα? ξεκίνησε από τον ίδιο τον Τζορτζ Ουάσιγκτον ή προέκυψε αργότερα μαίνεται στις ΗΠΑ, με μόνο σίγουρο πως υπήρχε ήδη επί Αβραάμ Λίνκολν. Μόνο ο Φράνκλιν Πιρς χρησιμοποίησε το 1853 την εναλλακτική της διαβεβαίωσης. Ο πρόεδρος συνηθίζεται να ακουμπά τη Βίβλο, ενώ τον ορκίζει ο ανώτατος δικαστής. Σύμφωνα με την κ. Φουντεδάκη, η αναφορά στον Θεό χωρίς ονοματεπώνυμο είναι το στοιχείο που συνδέει συναισθηματικά το πρόσωπο του προέδρου με τον λαό σε μια κοινωνία με έντονο θρησκευτικό συναίσθημα.
Στον Καναδά, πρωθυπουργός και υπουργοί μπορούν να ορκιστούν ή να δώσουν διαβεβαίωση. Στη Λατινική Αμερική κυριαρχούν οι πολιτικοί όρκοι παρά την τεράστια επιρροή της Καθολικής Εκκλησίας. Οπως εξηγεί η κ. Φουντεδάκη, αυτό συμβαίνει λόγω των προεδρικών ?κατά βάση? πολιτευμάτων, που έχουν αυταρχικά στοιχεία αλλά δεν συνδέονται παραδοσιακά με τη θρησκευτική ηγεσία. Στη Βραζιλία επιχειρήθηκε κάποια στιγμή να υπάρξει θρησκευτικός όρκος αλλά η απόπειρα κατέρρευσε, ενώ στη Βενεζουέλα ο Τσάβες τον επανέφερε για να αποκτήσει ευρύτερο λαϊκό έρεισμα. Σε Αυστραλία και Ν. Ζηλανδία, αν και οι βρετανικές επιρροές είναι εμφανείς στους όρκους με αναφορές στη βασιλεία και τον Θεό, δίδονται με πολιτικούς όρους ενώπιον του κοινοβουλίου. Στην Ινδία, η τελετή της ορκωμοσίας του πρωθυπουργού γίνεται στο προεδρικό μέγαρο στο Νέο Δελχί και υπάρχει δυνατότητα επιλογής όρκου ή πολιτικής διαβεβαίωσης. Στην Ιαπωνία ο βασιλιάς ορκίζεται με το σιντοϊστικό μοντέλο αλλά τα μέλη του κοινοβουλίου πολιτικά.
Οι μουσουλμάνοι
Στα μουσουλμανικά κράτη όλα εξαρτώνται, όπως περιγράφει η κ. Φουντεδάκη, από το εκάστοτε ισχύον καθεστώς. Οπου επικράτησαν στρατιωτικές δικτατορίες το μουσουλμανικό στοιχείο συνήθως καταπιέστηκε με αποτέλεσμα τα πολιτικά στοιχεία να είναι εμφανή στους όρκους. Αντίθετα όπου υπάρχει σαρία ο πολιτικός όρκος είναι ανύπαρκτος. Ο πρόεδρος του Ιράν, για παράδειγμα, ορκίζεται σε ένα τζαμί στην Τεχεράνη. Στην Τουρκία υπάρχει πολιτικός όρκος από εποχής Κεμάλ, όπως και στη Ν. Αφρική.
